Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

DEHB Nedir ve Neden Olur?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), nedeni tam olarak bilinmese de genetik ve çevresel etkenlerin rol oynadığı düşünülen bir "nörobilimsel" bozukluktur. Bu bozukluk, bireyin dikkatini sürdürmede zorlanması, aşırı hareketlilik ve dürtü kontrolünde sorunlar yaşaması ile karakterize edilir. Günümüzde birçok insan, hayatlarının belirli dönemlerinde DEHB ile karşılaşabilir. Bu durum genellikle çocukluk döneminden başlayıp yetişkinlikte de devam edebilir. Hastalığın seyri ve semptomların şiddeti yaşa ve bireye bağlı olarak değişebilir.

DEHB'nin Belirtileri Nelerdir?

DEHB tanısı için çok sayıda semptomun günlük yaşamı olumsuz etkileyerek birçok farklı ortamda en az 6 ay ve daha uzun süre boyunca ortaya çıkması gerekmektedir. 17 yaşından küçük bireylerde tanı için en az 6 semptom, 17 yaş ve üzerindekilerde ise en az 5 semptomun varlığı önemlidir.

DEHB belirtileri genellikle dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç ana kategoride toplanır.

Dikkat Eksikliği ile İlişkili Belirtiler:

• Kolayca dikkatin dağılması
• Görevleri tamamlamakta zorlanma
• Detayları gözden kaçırma
• İşleri düzenleme ve sırayla yapmada güçlük
• İşleri başlatma veya bitirmede zorlanma
• Dinleme konusunda güçlük
• Bir işi bitirmeden diğer işlere geçme

Hiperaktivite ile İlişkili Belirtiler:

• Fazla hareketlilik
• Sessizce durmakta zorlanma
• Sabırsızlık
• Dik oturmada zorlanma
• Hareket etmeden uzun süre kalamama
• Gereksiz yere konuşma
• Sürekli olarak el ve ayaklarını oynatma
• Koşma veya tırmanmaya eğilim

Hareketli çocuklar ile hiperaktif çocuklar arasındaki farkı ayırt etmek önemlidir. Hareketli çocuklar istedikleri zaman oturabilir, ancak hareket etmeyi tercih ederler. Hiperaktif çocuklar ise oturmak isteseler bile oturur durumda kalmakta zorlanabilirler ve bu durum hayatlarını olumsuz yönde etkileyebilir.

Dürtüsellik ile İlişkili Belirtiler:

• Bekleme sırasında zorlanma
• Başkalarının sözünü kesme ve düşünmeden konuşma
• Davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket etme
• Tehlikeli durumlarda risk alma eğilimi
• İlişkilerde sıkça sorun yaşama

DEHB'li bireylerle ilgili öğretmen ve ailelerin sıkça kullandığı bazı ifadeler şunlardır: "Unutkan olabilir, son dakikada çalışma eğiliminde, zeki olmasına rağmen derse odaklanmakta zorlanıyor, bazen basit soruları cevaplamakta güçlük çekiyor, çok konuşkan…"

DEHB Tanısı Nasıl Konulur?

DEHB tanısı koymak için uzmanlar, semptomları dinlerken aynı zamanda tıbbi geçmişi öğrenir ve bireyin davranışsal özellikleri ile aile geçmişi hakkında sorular sorarlar. Ayrıca, klinik görüşme sırasında dikkat, hiperaktivite ve dürtüsellik ile ilgili bazı testler yapabilirler.

En sık kullanılan objektif değerlendirme testlerinden biri MOXO testidir. MOXO, çocuklar ve yetişkinler için geliştirilmiş bir "online" dikkat ölçme testidir ve DEHB tanısına yardımcı olur. Bu test, dikkat eksikliği, zamanlama, dürtüsellik ve hiperaktivitenin objektif olarak ölçülmesini sağlar.

DEHB Tedavisi Nasıldır?

Tedavi genellikle bir multidisipliner yaklaşım gerektirdiği için, birden fazla tedavi yönteminin bir arada kullanılması tercih edilir. Tedavide aile, çocuk psikologu, klinik psikolog ve psikiyatri hekimi büyük rol oynar. Bu ekip, bireyin ihtiyaçlarına özel bir plan oluşturarak, DEHB belirtileriyle başa çıkmak için etkili stratejiler geliştirmeye odaklanır.

İlaç Tedavisi: DEHB semptomlarını hafifletmek için genellikle ilk olarak reçeteli ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, dikkat eksikliği ve hiperaktiviteyi kontrol altına almak için psikiyatri hekimleri tarafından tercih edilir.

Psikoterapi: Psikoterapi, DEHB semptomları ile başa çıkmak için ilaç tedavisine ek olarak uygulanır. Bireysel terapi, aile terapisi veya grup terapisi gibi farklı türlerde tedavi uygulanarak, çocuk ve yetişkin hastaların kendini daha iyi hissetmesi sağlanabilir. Bu terapiler, semptomların yönetimi, stres ile başa çıkma becerileri, zaman yönetimi ve takım çalışması disiplini gibi konularda yardımcı olabilir.

Aile katılımı, çocuğun ve gençlerin günlük yaşam becerilerini güçlendirmeyi hedefler.

Bu multidisipliner yaklaşım, DEHB'li bireylerin yaşadığı sorunları azaltmak için çok önemli bir rol oynar. Unutmamız gereken en önemli nokta, bu problemleri yaşayan bireylerin bunları "kasten" yapmadığıdır; aksine, bu sorunları yaşamalarının sebebi, kendilerini ve dürtülerini yönetemiyor olmalarıdır. Bu nedenle, psikologlar, psikiyatristler ve aileler olarak, onlara kendilerini daha iyi bir şekilde yönetebilmeleri konusunda destek sağlamalıyız. Bu destek, bireyin günlük yaşamında karşılaştığı zorlukların üstesinden gelmelerini ve daha sağlıklı bir şekilde işlev görmelerini sağlamak adına kritik bir öneme sahiptir.

Uzm. Psk. Denil Kagcan